Narodowe Czytanie 2023 – Pojednanie – relacja

Powieść Elizy Orzeszkowej jest niezwykłym utworem napisanym w czasach, kiedy wskazywanie dobrych wzorców postępowania oraz postaw patriotycznych było szczególnie ważne. Etos pracy oraz echa powstania styczniowego stanowią istotne przesłanie utworu. Jest ono oczywiście wpisane w losy bohaterów, którzy zostali przedstawieni podczas dzisiejszej inscenizacji. Gospodarzami naszego spotkania byli: mieszkający w Korczynie Benedykt Korczyński z żoną Emilią, dziećmi Leonią i Witoldem oraz zarządzającą domem krewną Martą Korczyńską i rezydentką Justyną Orzelską oraz jej ojcem. Na spotkanie przyjechali również- z Osowiec pani Andrzejowa Korczyńska z synem Zygmuntem, wdowa po bracie Benedykta oraz z Olszynki państwo Maria i Bolesław Kirłowie z dziećmi. Towarzyszył im bogaty krewny, bogaty arystokrata-Teofil Różyc. Ważnymi zaproszonymi gośćmi byli także przedstawiciele zaścianka Bohatyrowiczów, z których głos zabrali Anzelm Bohatyrowicz i jego synowiec Jan oraz najbogatsza panna na wydaniu- Jadwiga Domuntówna. Głównym wydarzeniem, które zaskoczyło zebranych- wzruszyło lub zbulwersowało- stały się zaręczyny przedstawicieli dwóch stanów Justyny i Jana. To mezalians powtarzający losy protoplastów rodu Bohatyrowiczów- Jana i Cecylii, udowadniający jednak, że miłość nie zna żadnych granic, a praca może człowieka wynieść ponad innych, wzbudzić szacunek i podziw.

Nie wszyscy nasi dzisiejsi bohaterowi byli idealni, ale Orzeszkowa zderzając postacie na zasadzie kontrastu, dokonywała ich oceny i wskazywała, które z nich w trudnych czasach popowstaniowych, czasach pozytywizmu są najbardziej pożądane.

Zaczynając pracę nad powieścią Nad Niemnem Orzeszkowa planowała napisać utwór obyczajowy o małżeństwie ubogiej szlachcianki Justyny z pracowitym chłopem Janem. Pojawiły się jednak wątki dodatkowe, które sprawiły, że powieść stała się ważnym utworem poruszającym skomplikowana problematykę ówczesnych czasów. Spotkała się ona z dużym zainteresowaniem czytelników. Gdy od 1876 roku w Tygodniku Ilustrowanym ukazywały się kolejne odcinki Nad Niemnem, stałym obrazkiem stał się tłum oczekujący pod urzędem pocztowym. Pracownik poczty wychodził z nowym numerem tygodnika i czytał kolejne fragmenty historii nadniemeńskich bohaterów, Po zakończeniu tłum się rozchodził i żywo komentował przedstawione wydarzenia. Bohaterowie wrastali bowiem w życie czytelników, stawali się postaciami niemal namacalnymi jak sąsiedzi czy krewni. Autorka mogła więc czuć satysfakcję. Udało się jej stworzyć dzieło aktualne, wypływające z samego życia, które budziło wiarę w ważną rolę tradycji, kultury i miłości oraz budziło nadzieje na wyzwolenie z zaborczych więzów. Tym bardziej, że akcja utworu toczyła się w realnej, istniejącej miejscowości- Miniewicze oraz Bohatyrowicze, a fabułę niemalże napisali mieszkańcy tych wsi oraz ludzie, których Orzeszkowa napotkała na swojej drodze życia. Dowodem na to są zapiski historyczne, pamiętnikarskie oraz listy. W jednym z nich – zaadresowanym do Iwanowskiego pisała: „Wiele rzeczy chciałabym panu opowiedzieć o minionym lecie, które spędziłam lepiej, przyjemniej i zdrowiej , niż mi się to od dawna zdarzyło. Przyczyny tego były różne. Przede wszystkim skończyłam powieść moją nad Niemnem i doświadczyłam tego zadowolenia, jakie sprawia wykonanie każdej większej pracy. (…) Ze szlachtą zagrodową zapoznałam się w tym roku jeszcze bliżej i ściślej niż przedtem”.