goście

PRELEGENCI

prof. dr hab. Dariusz Nawrot

Powstanie na Nowym Śląsku 1806/1807 (początek drogi Zagłębia Dąbrowskiego do niepodległości)

Jestem dyrektorem Instytutu Zagłębia Dąbrowskiego oraz kierownikiem Zakładu Historii Nowożytnej XIX wieku w Instytucie Historii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, autorem ponad 150 publikacji naukowych dotyczących dziejów ziem polskich u schyłku Rzeczypospolitej i w epoce napoleońskiej oraz historii Zagłębia Dąbrowskiego.

Referat dotyczy początków regionu, jakim jest Zagłębię Dąbrowskie. W wyniku III rozbioru III Rzeczypospolitej w 1795 roku, ziemie zachodniej Małopolski liczące 2230 km2 zostały włączone do królestwa Prus. Były to obszary byłego księstwa siewierskiego oraz okręg pilicki (część powiatów: lelowskiego, krakowskiego i książskiego). Nazwano je Nowym Śląskiem, chociaż obszar włączony do Prus był integralną częścią Księstwa Śląskiego. Rządy pruskie na Nowym Śląsku przyniosły początki industrializacji regionu, ponieważ obszar Zagłębia obfitował w złoża węgla, rudy żelaza, galmanu i wapienia. Pruskim inwestycjom państwowym towarzyszyły podobne działania indywidualnych przedsiębiorców. O dalszym losie Nowego Śląska zadecydowało jednak polskie powstanie, które wybuchło po wkroczeniu na ziemie zaboru pruskiego zwycięskich wojsk Napoleona w 1806 roku. Po zakończeniu wojny w 1807 roku Prusacy tak skonstruowali artykuły traktatu pokojowego z Francją w Tylży, by zachować obszar obfitujący w bogactwa naturalne, ale polskie powstanie na Nowym Śląsku i ofiary poniesione w latach 1806 i 1807, zadecydowały, że Francuzi wsparli roszczenia władz powstałego Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie przy regulacji granic, w konwencji elbląskiej z 10 listopada 1807 roku, ziemie Nowego Śląska włączono do Księstwa Warszawskiego. Tradycja walki o Polskę zapoczątkowana w opisanych wydarzeniach zadecydowała o dalszej historii regionu wyodrębniającego się w ciągu XIX wieku.

Jacek Sypień

Jacek Sypień

Jan Jarno – olkuski strażak, społecznik i autor pamietników

JACEK SYPIEŃ (ur. 1966 r. w Pilicy), historyk i dziennikarz, absolwent I Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Kazimierza Wielkiego w Olkuszu (matura 1985), Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1991) oraz studiów podyplomowych z zakresu zarządzania w kulturze, sztuce i turystyce kulturowej na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach (2012) i Podyplomowego Studium Muzeologicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (2014) . Autor kilkunastu książek i kilkuset artykułów z zakresu historii regionalnej. Pracował w I LO w Olkuszu, redakcji Dziennika Polskiego w Krakowie oraz Miejskim Ośrodku Kultury w Olkuszu. Obecnie pracownik Urzędu Miasta i Gminy w Olkuszu (Punkt Informacji Turystycznej). Prezes stowarzyszenia „Zamek Rabsztyn” w Olkuszu. Założyciel i redaktor naczelny czasopisma „Ilcusiana”. Pomysłodawca i organizator licznych konkursów i projektów poświęconych historii regionu. Laureat Olkuskiej Nagrody Artystycznej (2009).

Jan Jarno urodził się w 1867 roku w Olkuszu w rodzinie rzemieślniczej. Po ukończeniu szkoły powszechnej wstąpił do rosyjskiego seminarium nauczycielskiego w Miechowie, z którego został relegowany za postawę patriotyczną. Wrócił do Olkusza, gdzie prowadził warsztat kowalski. W latach 1901-31 był naczelnikiem ochotniczej straży pożarnej w Olkuszu. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Po wybuchu wojny działał w Komitecie Bezpieczeństwa Publicznego i kierował milicją miejską. Był olkuskim radnym i jednym z inicjatorów usypania Kopca Kościuszki. Przez całą I wojnę światową prowadził pamiętnik, który jest cennym źródłem do poznania sytuacji społecznej, ekonomicznej i politycznej w Olkuszu i na ziemi olkuskiej podczas Wielkiej Wojny. Pamiętnik jest także zapisem życia codziennego mieszkańców Olkusza w tym okresie. Jest to jedyny pamiętnik prowadzony przez mieszkańca Olkusza, jaki zachował się do naszych czasów. Jan Jarno zmarł w 1933 roku. Spisane przez niego pamiętniki znajdują się w zbiorach Muzeum Pożarnictwa Ziemi Olkuskiej. Zostały opracowane naukowo i wydane drukiem.

Wojciech Wyzina, Anna Latko-Serafińska

Wojciech Wyzina, Anna Latko-Serafińska

Współistnienie kultur w Niepodległej

Wojciech Wyzina – chrzanowianin; jak sam o sobie mówi: „od czasu do czasu społecznik”. Regionalista chrzanowski. Społeczny opiekun zabytków.

Anna Latko-Serafińska Kustosz, Kierownik Działu Upowszechniania i Edukacji w Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec. Doktorantka – Uniwersytet Śląski w Katowicach, kierunek: Historia.

Drewniany dom z Alwerni. Hebrajska inskrypcja na belce tragarzowej. Ślady alwerniańskich Żydów na kirkucie w Chrzanowie.

Michał Zajda

Społeczność żydowska w Krakowie w okresie międzywojennym

Micha Zajda: historyk i archiwista, absolwent UJ, starszy kustosz w Oddziałowym Archiwum IPN w Krakowie (z siedzibą w Wieliczce), wiceprzewodniczący Oddziału Krakowskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

Różnorodna i dynamicznie rozwijająca się społeczność żydowska była bardzo istotną częścią ogółu mieszkańców przedwojennego Krakowa. Zamieszkiwała głównie Kazimierz. Tam znajdowały się najbardziej znane synagogi , warsztaty rzemieślnicze, sklepy. Ten barwny i różnorodny świat przestał istnieć w okresie okupacji niemieckiej. Tylko co dziesiąty krakowski Żyd przeżył zagładę…

Grzegorz Orłowski

Aglomeracja krakowska – zarys rozwoju krakowskiego regionu miejskiego

Grzegorz Orłowski: z wykształcenia nauczyciel historii, absolwent WSP w Krakowie, od 2000 r. pracownik Oddziałowego Archiwum IPN w Krakowie (z siedzibą w Wieliczce).

Intensywny rozwój Krakowa można wiązać z okresem industrializacji, którego początki sięgają pierwszych lat XIX wieku. Miasto stanowiło rdzeń obszaru, który rozwijał się w cieniu i w symbiozie z gospodarczym centrum. Stopniowo strefa podmiejska Krakowa rozrastała się wraz z powiększaniem się miasta i rozwojem sieci komunikacyjnej. Szczególne znaczenie dla procesu poszerzania się aglomeracji miał rozwój sieci kolejowej, który rozpoczął się w latach 1844-1847.

Piotr Rygus

Piotr Rygus

VfR Königshütte / AKS Chorzów – transformacja od niemieckiego klubu sportowego do jednej z najciekawszych drużyn piłkarskich Polski międzywojennej.

Historyk, doktorant na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Pracownik Regionalnego Instytutu Kultury w Katowicach, zatrudniony na stanowisku specjalisty ds. dziedzictwa przemysłowego. Autor opracowań książkowych: Chorzów między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1922-1939, Zarys historyczny hutnictwa cynku na Górnym Śląsku w latach 1798 – 1980 oraz współautor Kopalnie i huty Katowic. Ponadto opublikował kilka artykułów na temat historii społecznej Górnego Śląska.

W 1910 roku amatorzy piłki nożnej z Królewskiej Huty (od 1934 roku Chorzów) powołali Verein für Rasenspiele (Towarzystwo Sportowe Gier na Trawie). Bardzo szybko zawodnicy rozpoczęli odnosić sukcesy w okręgowych rozgrywkach piłkarskich na terenie Górnego Śląska. Po zakończeniu I wojny światowej, w momencie gdy rozpoczęła się niemiecko – polska rywalizacja polityczna o przyszłość regionu, drużyna VfR opowiedziała się po niemieckiej stronie konfliktu. Nawet po 1922 roku, kiedy Królewska Huta została włączona do Polski, drużyna ta w ramach bojkotu polskich organizacji piłkarskich przystąpiła do grupy niemieckich drużyn z Górnego Śląska, planujących organizowanie własnych rozgrywek. Ostatecznie w 1923 roku klub uległ polonizacji zmieniając nazwę na Amatorski Klub Sportowy i przystępując do polskich rozgrywek piłkarskich. Mimo to przez kolejne lata drużyna uznawana była za niemiecką organizację, za co spotykały ją częste nieprzyjemności. Równocześnie potencjał sportowy drużyny oceniany był na wysokim poziomie o czym mogą świadczyć zwycięstwa w towarzyskich spotkaniach z najlepszymi wówczas w Europie drużynami z Wiednia i Pragi. W ogólnopolskiej Lidze Piłki Nożnej AKS zadebiutował dopiero w 1937 roku, uzyskując tytuł wicemistrza Polski. Rewelacyjny sezon spowodował, spore zainteresowanie chorzowskim zespołem, które zaowocowało pełnymi trybunami podczas rozgrywek oraz powołaniem pięciu zawodników do reprezentacji Polski.

Robert Garstka

Robert Garstka

Szczekociny- kultura ludowa. Stań badań etnograficznych

Pracownik RIK w Katowicach. Etnograf, fotograf, społeczny opiekun zabytków.

Tematem wystąpienia będzie omówienie przebiegu prac etnograficznych na terenie wsi w gminie Szczekociny oraz prezentacja kilku wybranych tradycji. Rejon ten nie był pod tym kontem badany, brak jest publikacji, archiwalnych zdjęć i badań. Zachowane i zaginione zwyczaje , strój ludowy , tradycyjne budownictwo i kapliczki warte są ukazania, przebadania i omówienia w kontekście lokalności, patriotyzmu i regionalizmu.

DR Andrzej Szczypka

DR Andrzej Szczypka

Walki o Lwów i Galicję Wschodnią w 1918 -1919 r. w świetle prasy lokalnej Zagłębia Dąbrowskiego i Częstochowy

Jestem dr historii. Specjalizuję się w historii najnowszej. Mam opublikowane kiladziesiąt artykułów w tym 2 książki.

Celem artykułu jest ukazanie walk o Lwów i Galicję Wschodnią w świtela artykułów prasowych zamieszczanych w : Kurier Zagłębia, Iskra, Goniec Częstochowski. Ważny był nie tylko sam przebieg walk, ale reakcja polskiego społeczeństwa na wydarzeniach rogrywające się na Kresach oraz stosunek mocarstw Ententy do konfliktu polsko-ukraińskiego.

DR Wojciech Momot

Krakowskie ślady Józefa Piłsudskiego (życie codzienne i działalność niepodległościowa)

Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii (tytuł uzyskany na Uniwersytecie Jagiellońskim). Na co dzień pracownik Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie. Przewodnik wycieczek po zabytkach Krakowa i Małopolski.

Kraków zajmuje szczególnie miejsce w życiu i działalności niepodległościowej Józefa Piłsudskiego. Do 1918 r. najdłuższy fragment jego życia niewątpliwi związany jest z tym miastem. Tutaj tworzył podstawy ruchu strzeleckiego, stąd wyruszał w 1914 r. na swoją wojnę o Polskę. Kraków był też pierwszym miastem, które odwiedził po przejęciu władzy. Miejsc związanych z osobą Józefa Piłsudskiego jest w Krakowie bardzo wiele. Obok tych najważniejszych związanych z działalnością niepodległościową, warto przypomnieć też te związane z życiem codziennym Józefa Piłsudskiego, które mówią o jego zainteresowaniach i umiejętnościach, o tym jakim był człowiekiem.

Antoni Stawarz (1889-1955) – zapomniany bohater krakowskiej Niepodległości

Urodzony w Tuchowie w 1889 r. Antoni Stawarz nie pełnił w 1918 r. szczególnie eksponowanych stanowisk politycznych czy wojskowym. Jednak rola jaką odegrał na przełomie października i listopada 2018 r. w działaniach związanych z wyzwoleniem ziem polskich spod władzy zaborców, stawiają go wśród najbardziej zasłużonych działaczy niepodległościowych. To on był głównym organizatorem polskiej siatki konspiracyjnej, która 31 października 1918 r. bezkrwawo opanowała Kraków usuwając z miasta austriackie władze. Później Antoni Stawarz walczył jako żołnierz o granice niepodległego Państwa Polskiego, ale nie odegrał już tak ważnej roli jak w Krakowie w 1918 r. O jego zasługach stopniowo zapominano, być może dlatego, że nie był nigdy związany z obozem piłsudczykowski. Warto jednak przypomnieć postać Antoniego Stawarza, gdyż niewątpliwie tylko dzięki jego umiejętnością nawiązywania kontaktów i zdolnościom przywódczym przejęcie władzy przez Polaków w Krakowie, a potem obalenie władzy austriackiej na terenie ówczesnej Galicji Zachodniej przebiegło tak sprawnie, bez konieczności toczenia walki zbrojnej.

Aleksander Babiński

Aleksander Babiński

Komitety Narodowe oraz Koła Ligi Kobiet NKN na terenie powiatu chrzanowskiego w latach 1914-1918

Aleksander Zygmunt Babiński – ur. w 1976 w Oświęcimiu. Absolwent Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W 2001 roku ukończył historię, specjalizacja archiwalna. W latach 2007-2010 pracownik Muzeum w Chrzanowie. Pasjonat historii regionu chrzanowskiego. Autor wielu publikacji dotyczących historii powiatu chrzanowskiego i oświęcimskiego. Doktorant na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. W badaniach koncentruje się zachodniej rubieży okręgu krakowskiego w latach 1815-1855 oraz Galicji Zachodniej ze szczególnym uwzględnieniem powiatów chrzanowskiego i oświęcimskiego.

W dniu 20 sierpnia 1914 roku hrabia Edward Mycielski wystosował prośbę o instrukcje dotyczące z pewnością działania Naczelnego Komitetu Narodowego. Wspólnie z dyrektorem Sierszańskich Zakładów Górniczych Antonim Schimitzkiem podjęli decyzję o zwołaniu na 22 sierpnia w sobotę zebrania. Odbyło się ono o godzinie 4 po południu. W zebraniu uczestniczył Dr Marek, a zebraniu przewodniczył E. Mycielski. W czasie zebrania podjęto wstępne decyzje dotyczące obsadzenia ważniejszych stanowisk w mającym powstać Powiatowym Komitecie Narodowym. W dniu 24 sierpnia organizujący się Powiatowy Komitet Narodowy w Chrzanowie skierował do NKN w Krakowie pismo o zatwierdzenie 26 osobowego Komitetu. Departament Organizacyjny Naczelnego Komitetu Narodowego pismem z 30 sierpnia tegoż roku zatwierdził proponowany skład Powiatowego Komitetu Narodowego w Chrzanowie . Wydaje się więc rzeczą słuszną przyjęcie tej właśnie daty za początek oficjalnej działalności chrzanowskiego PKN. W Komitecie utworzono następujące oddziały zwane również sekcjami administracyjno-organizacyjną spraw sanitarnych, skarbowy i wojskowy. W ramach Powiatowego jak i Miejscowych Komitetów Narodowych działały Koła Ligi Kobiet NKN. Koła takie istniały między innymi w Chrzanowie, Jaworznie, Trzebini i Krzeszowicach. Zajmowały się szeroko rozumianą pracą uświadamiającą, przybliżającą problematykę Legionów wśród społeczności powiatu chrzanowskiego.

Iwona Brandys

Iwona Brandys

Domu Kultury w Szczakowej w latach 1928 -1987, czyli działalność artystyczna placówki od Zdzisława Krudzielskiego do Zofii Głębockiej. Z cyklu: Dziedzictwo artystyczne miasta Jaworzna na pograniczu śląsko-małopolskim

Iwona Brandys – historyk sztuki, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, kustosz w Muzeum Miasta Jaworzna. Autorka programów edukacyjnych , wystaw, a także licznych publikacji naukowych zakresu sztuki, architektury w tym scenografii i sztuki ludowej. Obecnie pracuje m.in. nad tematem dziedzictwa artystycznego miasta Jaworzna, oraz prowadzi badania nad życiem i twórczością Wincentego Drabika.

Dom Kultury w Szczakowej w okresie międzywojennym pełnił funkcję siedziby Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W ówczesnych realiach był dla szczakowskiej społeczności kolebką krzewiącą narodowo – patriotyczne wartości. Budowa obiektu odbyła się latach 1924-1928 z inicjatywy Zdzisława Krudzielskiego – Dyrektora Fabryki Portland Cementu w Szczakowej, mecenasa wielu inicjatyw budowlanych i kulturalnych w tej części regionu. Paradoksalnie, budynek oraz dorobek przedwojennych struktur „Sokoła” był wykorzystany w realiach peerelowskiej polski, wówczas to nowi animatorzy musieli odciąć się od spuścizny poprzedników i w nowej socjalistycznej rzeczywistości realizować ogólnokrajowy plan upowszechnia kultury w nowych strukturach i w specjalnie do tego przeznaczonych domach kultury.( Pomimo, że niemała grupa ówczesnych odbiorców sztuki była przedwojennymi członkami „Sokoła”). W nowych realiach placówka została objęta mecenatem Huty Szkła Okiennego „Szczakowa” , a następnie stała się Międzyzakładowym Domem Kultury. Pomimo odgórnych systemowych założeń, silnie strzeżonych przez ówczesna cenzurę, nowi kierownicy palcówki Ryszard Tajer, a następnie Zofii Głębocka, dzięki swojej pomysłowości i zaangażowaniu stworzyli ciekawą ofertę kulturalną z zakresu muzyki, teatru , tańca, a także amatorskiego ruchu plastycznego. Ofertę ta pomimo współczesnej krytyki peerelowskiego systemu domów kultury, wyedukowała liczne grono odbiorców kultury i jest uznawana za jedną z najciekawszych okresów działalności palcówki.

Joanna Grzeszczuk, Żaneta Bednarz

Prezentacja rocznika „Małopolska”

Joanna Grzeszczuk – pracownik Działu Informacyjno-Bibliograficznego Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, bibliotekoznawca, członek redakcji i korektor, członek Zespołu ds. Bibliografii Regionalnej Województwa Małopolskiego,

Żaneta Bednarz – pracownik Działu Informacyjno-Bibliograficznego Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, bibliotekoznawca, sekretarz Zespołu Wydawniczego Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie, członek redakcji

Prezentacja rocznika „Małopolska” – w roczniku publikowane są teksty naukowe, popularno-naukowe oraz materiały źródłowe i recenzje. Tegoroczny Rocznik zawiera m.in.: artykuł o pobycie Legionów Polskich w Kętach, o kulisach mało znanej operacji z czasów I Wojny Światowej na froncie wschodnim, w Galicji , o Józefie Hallerze i o projekcie studenckim „Groby wojenne w Małopolsce”.